Wczesne nieadaptacyjne schematy myślowe to pojęcie wprowadzone przez psychologię kliniczną i terapię schematu, rozwinięte przez Jeffrey'ego Younga. Są to negatywne przekonania, emocje i strategie poznawcze, które kształtują się we wczesnym dzieciństwie i utrzymują się w życiu dorosłym.
W przeciwieństwie do adaptacyjnych schematów myślowych, które są elastyczne i dostosowują się do rzeczywistości, nieadaptacyjne schematy są sztywne, nieadekwatne i ograniczające. Mogą wpływać na sposób, w jaki jednostka postrzega siebie, innych ludzi i świat, oraz na jej myślenie, emocje i zachowanie.
Wczesne nieadaptacyjne schematy często wynikają z doświadczeń traumy, zaniedbania emocjonalnego, niezdolności do spełnienia podstawowych potrzeb emocjonalnych lub niezdrowych wzorców wychowawczych. Mogą być internalizowane przez dziecko w odpowiedzi na powtarzające się sytuacje stresowe lub brak odpowiedniego wsparcia emocjonalnego.
Przykłady wczesnych nieadaptacyjnych schematów to m.in. "Nie jestem wartościowy/a", "Jestem niezależny/a, nie potrzebuję nikogo", "Ludzie są niegodni zaufania" czy "Świat jest niebezpieczny". Te przekonania wpływają na sposób myślenia, interpretacji zdarzeń i podejmowania decyzji przez jednostkę.
Wczesne nieadaptacyjne schematy mogą prowadzić do powstawania powtarzających się problemów emocjonalnych i międzyludzkich. Mogą wpływać na relacje z innymi ludźmi, prowadzić do unikania bliskości lub do niewłaściwego zaangażowania w relacje. Mogą także wpływać na samoocenę, wywoływać uczucia bezradności, smutku, lęku czy złości.
Terapia schematu, oparta na pracy z wczesnymi nieadaptacyjnymi schematami, ma na celu identyfikację tych negatywnych przekonań i strategii oraz zmianę ich na bardziej adaptacyjne. Poprzez zrozumienie i przekształcenie tych schematów, jednostka może osiągnąć większą samoakceptację, zdrowe relacje i lepsze funkcjonowanie psychologiczne.
Ważne jest zrozumienie, że wczesne nieadaptacyjne schematy są konceptualnym narzędziem stosowanym w terapii schematu i nie odzwierciedlają wszystkich aspektów ludzkiej osobowości czy doświadczeń. Są one jednym z wielu narzędzi, które mogą być używane do zrozumienia i przekształcenia negatywnych wzorców myślowych i emocjonalnych.