Czy jesteś alkoholikiem?

Czy jesteś alkoholikiem?

Czy jestem alkoholikiem? To pytanie zadaje sobie niejedna osoba zaniepokojona własnym sposobem picia i skutkami, jakie obserwuje u siebie po wypiciu zbyt dużej ilości trunków. Czy jestem uzależniony od alkoholu? A może to tylko (aż) picie ryzykowne lub szkodliwe? Nikt we Wspólnocie AA, żaden test internetowy nie da precyzyjnej odpowiedzi ani diagnozy, czy masz problem z alkoholem, czy nie. Testy i zbiory pytań, np. test CAGE, test MAST, mogą być jednak dobrą podpowiedzią, czy powinieneś być zaniepokojony swoim zachowaniem i stosunkiem do alkoholu. Profesjonalną diagnozę lekarską mogą postawić jedynie specjaliści pracujący w poradniach odwykowych. Istnieje jednak najbardziej bezwzględny test, składający się tylko z jednego pytania – Czy jestem alkoholikiem? Jeśli szukasz odpowiedzi na to pytanie, najprawdopodobniej podejrzewasz u siebie problem alkoholowy.

SPIS TREŚCI

  1. Autodiagnoza alkoholizmu
  2. Rodzaje alkoholizmu
  3. Kryteria rozpoznawania alkoholizmu
  4. Zniekształcenia poznawcze u alkoholików

1. Autodiagnoza alkoholizmu

Osoby, którym zdarza się nadużywać alkoholu i tracić świadomość po wypiciu większej ilości napojów wyskokowych, zaczynają zastanawiać się, czy przypadkiem nie wpadły w sidła nałogu. Czy trzy piwa dziennie to już alkoholizm? Czy „urwany film” po imprezie u koleżanki świadczy o tym, że mam tendencje w kierunku uzależnienia? W Internecie można znaleźć wiele narzędzi skriningowych i testów, które mają pomóc w udzieleniu odpowiedzi na pytanie: „Czy jestem alkoholikiem?”. Do najbardziej popularnych testów przesiewowych osób z problemem alkoholowym należą testy MAST (ang. Michigan Alcohol Screening Test), CAGE, AUDIT (ang. Alcohol Use Disorder Identification Test) i Test Baltimorski. W oparciu o wyniki tych testów można stwierdzić z dużym prawdopodobieństwem, czy osoba spełnia kryteria diagnostyczne dla rozpoznania zespołu uzależnienia od alkoholu. Przykładowe pytania, jakie można przeczytać w takich testach, brzmią:

  • Czy kiedykolwiek zmieniałeś rodzaj alkoholu z nadzieją, że powstrzymasz się w ten sposób od picia?
  • Czy w ciągu ostatniego roku musiałeś rano po przebudzeniu skorzystać z tzw. „klina”?
  • Czy twoje picie powoduje kłopoty rodzinne?
  • Czy kiedykolwiek nie byłeś w pracy lub w szkole z powodu picia alkoholu?
  • Czy miałeś kiedykolwiek poczucie winy lub wyrzuty sumienia z powodu picia alkoholu?
  • Czy osoby z twojego najbliższego otoczenia denerwowały cię swoimi uwagami na temat twojego picia alkoholu?

Im więcej odpowiedzi na „tak”, tym proporcjonalnie większe ryzyko, że masz problem z nadużywaniem alkoholu. Jednak wykonanie nawet kilkudziesięciu testów nie daje stuprocentowej gwarancji, że jesteś alkoholikiem. Rzetelną diagnozę musi postawić lekarz psychiatra lub specjaliści z poradni odwykowych. Jakie objawy muszą wystąpić, by móc mówić o klinicznej postaci alkoholizmu?

2. Rodzaje alkoholizmu

Ludzie piją alkohol z różnych przyczyn – z nudy, dla towarzystwa, by podkreślić swoją wolność i niezależność, z bezradności i niedowartościowania, z depresji, po traumatycznych przeżyciach, dla odprężenia się po codziennych stresach, z przyzwyczajenia. Dla postawienia diagnozy alkoholizmu podwód sięgania po kieliszek nie jest istotny. Najważniejsze jest zbadanie, czy osoba przejawia charakterystyczne dla choroby alkoholowej zachowania i symptomy, które wyeksplikowano w obowiązującej w Europie Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów (ICD-10). Zazwyczaj pierwszym niepokojącym sygnałem jest samoświadomość osoby, że może być alkoholikiem. Od tego zaczyna się cały proces diagnostyczny.

Co to jest uzależnienie? Według definicji medycznej, uzależnienie jest psychicznym oraz fizycznym przymusem przyjmowania określonych substancji psychoaktywnych lub wykonywania pewnych czynności w celu oczekiwania na efekty ich działania albo dla uniknięcia przykrych objawów ich braku (objawów abstynencyjnych). Diagnoza alkoholizmu nie jest wcale taka prosta. Do 1960 roku istniało aż 39 metod diagnozowania problemów związanych z piciem alkoholu. Dopiero Elvin Morton Jellinek przeprowadził gruntowne badania nad przebiegiem alkoholizmu i wyodrębnił podstawowy objaw choroby alkoholowej, a mianowicie – utratę kontroli nad ilością przyjmowanego alkoholu. Ten amerykański badacz dokonał typologii alkoholizmu i wyodrębnił poszczególne fazy rozwoju uzależniania od alkoholu. Ze względu na stopień upośledzenia zdrowia psychicznego, fizycznego oraz funkcjonowania społecznego i zawodowego można wyróżnić następujące rodzaje alkoholizmu:

  • alkoholizm alfa – zwany piciem problemowym bądź ucieczkowym, charakteryzuje się uzależnieniem psychicznym, ale nie przechodzi w zależność fizyczną;
  • alkoholizm beta – cechuje się powikłaniami somatycznymi, które dotyczą jednego lub więcej układów organizmu, ogólnym pogorszeniem stanu zdrowia i skróceniem długości życia;
  • alkoholizm gamma – zwany alkoholizmem anglosaskim, charakteryzuje się wzrastającą tolerancją na dawki etanolu, utratą kontroli nad piciem i zespołem abstynencyjnym w chwilach zaprzestania picia;
  • alkoholizm delta – objawia się zjawiskiem wzrastającej tolerancji, zespołem abstynencyjnym, ale nie ma utraty kontroli nad ilością spożywanego alkoholu – osobie jest jednak trudno powstrzymać się przed sięgnięciem po kieliszek;
  • alkoholizm epsilon – zwany czasem dypsomanią, obejmuje ciągi alkoholowe, picie okresowe lub napadowe.

Typologię Jellinka stosowano do 1980 roku. Obecnie, by postawić diagnozę alkoholizmu stosuje się jedną z dwóch klasyfikacji chorób i zaburzeń psychicznych – Klasyfikację Zaburzeń Psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM-IV) albo Międzynarodową Klasyfikację Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów (ICD-10).

3. Kryteria rozpoznawania alkoholizmu

Klasyfikacja DSM jest używana przede wszystkim w USA. W Europie stosuje się najczęściej klasyfikację ICD-10, którą tworzyła Światowa Organizacja Zdrowia (WHO). W pierwszych edycjach DSM kryteria diagnostyczne pozwalały jedynie stwierdzić obecność bądź brak nałogu. Nie można było jednak w oparciu o klasyfikację dokonać jakiejkolwiek gradacji nasilenia objawów choroby alkoholowej. Z czasem przestano także traktować alkoholizm jako rodzaj zaburzeń osobowości, ale stworzono nową kategorię – zaburzenia związane z używaniem substancji psychoaktywnych. Ponadto, zrezygnowano ze stosowania terminu „alkoholizm” na rzecz takich jednostek, jak „nadużywanie alkoholu” i „uzależnienie od alkoholu”. We wcześniejszych wersjach klasyfikacji ICD wyodrębniono także takie kategorie, jak epizodyczne i nawykowe nadmierne picie oraz nałóg alkoholowy. Ze względu na krytykę systemów diagnostycznych i zbyt rozmyte kryteria, w oparciu o które można by było stawiać rozpoznania problemów związanych z nadużywaniem alkoholu, dokonano rewizji DSM i ICD.

Obecnie klinicyści dysponują spójnymi i wystandaryzowanymi kryteriami diagnostycznymi, które ułatwiają diagnozę i pozwalają planować skuteczną terapię alkoholizmu. Uzależnienie od alkoholu to zespół zjawisk na poziomie biochemii organizmu, fizjologii, psychiki i zachowania związanego z przyjmowaniem substancji psychoaktywnej. By móc mówić o alkoholizmie, trzeba stwierdzić co najmniej trzy spośród sześciu objawów:

  • silne pragnienie lub poczucie przymusu zażycia substancji;
  • trudności w kontrolowaniu zachowania związanego z zażywaniem substancji (rozpoczynanie i kończenie picia, ilość spożytego alkoholu);
  • fizjologiczne objawy stanu odstawienia, występujące, gdy zażywanie substancji zostało przerwane lub zmniejszone, przejawiające się specyficznym zespołem abstynencyjnym oraz zażywaniem tej samej lub podobnej substancji w celu złagodzenia lub uniknięcia objawów abstynencyjnych;
  • stwierdzenie tolerancji – konieczności przyjmowania większej ilości etanolu dla uzyskania efektów uprzednio osiąganych przy pomocy mniejszych dawek;
  • narastające zaniedbywanie innych źródeł przyjemności lub zainteresowań z powodu zażywania alkoholu albo usuwania skutków jego działania;
  • picie alkoholu, mimo wyraźnych dowodów szkodliwych następstw, np. uszkodzenia wątroby, stany depresyjne po okresach intensywnego picia.

Uzależnienie od alkoholu to, według Światowej Organizacji Zdrowia, zespół objawów somatycznych, poznawczych i behawioralnych, w których picie alkoholu staje się priorytetem nad innymi uprzednio ważniejszymi zachowaniami. Patologiczny wzorzec picia przejawia się tym, że alkoholik potrzebuje codziennie dawki alkoholu, by funkcjonować, nie może ograniczyć ani zaprzestać konsumpcji alkoholu, pije ciągami, tzn. pozostaje w stanie uspokojenia alkoholowego co najmniej przez dwa dni, próbuje ograniczyć picie bez powodzenia, okresowo wypija 200 ml spirytusu albo odpowiedniki tej ilości w postaci piwa bądź wina, doświadcza palimpsestów, czyli luk w pamięci z okresu bycia w stanie odurzenia alkoholem, pije alkohole niekonsumpcyjne i kontynuuje picie, mimo szkodliwych następstw, jak dreszcze, zimne poty, nudności, wymioty, drażliwość itp.

4. Zniekształcenia poznawcze u alkoholików

Najtrudniej dla alkoholika jest przyznać się przed samym sobą, że ma się problem z alkoholem. W chorobie alkoholowej zaburzeniu ulega logiczne myślenie i procesy poznawcze. Osoba uzależniona stosuje liczne mechanizmy obronne, by usprawiedliwić się przed sobą i innymi, że utraciła kontrolę nad ilością spożywanego alkoholu. Najczęstsze zniekształcenia poznawcze w chorobie alkoholowej, to:

  • proste zaprzeczanie – mimo oczywistych dowodów i faktów, alkoholik zaprzecza, iż jest alkoholikiem;
  • minimalizowanie problemu – alkoholik przyznaje się, że jest uzależniony, ale marginalizuje rangę i stopień szkodliwości problemu;
  • racjonalizowanie – usprawiedliwianie swojego picia i taki dobór argumentów, który ma zmniejszyć poczucie odpowiedzialności za rozwój nałogu;
  • obwinianie innych – szukanie przyczyn alkoholizmu poza sobą, np. w rodzinie,
  • intelektualizowanie – traktowanie uzależnienia w kategorii pojęć abstrakcyjnych, uogólnienie;
  • odwracanie uwagi – zmienianie tematu, by uniknąć rozmów na temat alkoholizmu;
  • koloryzowanie wspomnień – zniekształcanie i modelowanie przeszłych wydarzeń na potrzeby chwili obecnej, by wykreować pożądany obraz własnej osoby w oczach innych;
  • myślenie życzeniowe – tworzenie naiwnych planów i fantazji na przyszłość.

Nie ma jednej metody diagnozy alkoholizmu. Samodzielnie trudno stwierdzić, czy sposób spożycia alkoholi klasyfikuje się jako nadużywanie, używanie szkodliwe czy zespół uzależniania. Jeżeli jednak człowiekiem targają wątpliwości, czy przypadkiem nie wpadł w sidła alkoholizmu, najlepiej udać się do specjalisty, by dokonał rzetelnej diagnozy.