Czym są wczesne nieadaptacyjne schematy? Lista wczesnych schematów

Czym są wczesne nieadaptacyjne schematy? Lista wczesnych schematów

Każdy z nas posiada wczesne schematy. Na szczęście w większości są to schematy adaptacyjne, czyli takie, które pozwalają łatwiej odnaleźć się w różnych sytuacjach i w zdrowy sposób zadbać o swoje potrzeby. Niestety mamy też takie, które zamiast tego utrudniają zdrowe radzenie sobie w różnych sytuacjach. To właśnie te schematy nazywamy wczesnymi nieadaptacyjnymi schematami.

Spis treści:

  1. Czym jest schemat?
  2. Wczesne nieadaptacyjne schematy definiuje się jako
  3. Lista wczesnych nieadaptacyjnych schematów
    1. Schemat 1 : Porzucenie / Niestabilność Więzi
    2. Schemat 2 : Nieufność / Skrzywdzenie
    3. Schemat 3 : Deprywacja Emocjonalna
    4. Schemat 4 : Wadliwość / Wstyd
    5. Schemat 5 : Izolacja Społeczna / Wyobcowanie
    6. Schemat 6 : Zależność / Niekompetencja
    7. Schemat 7 : Podatność Na Zranienia I Choroby
    8. Schemat 8 : Uwikłanie Emocjonalne / Nierozwinięte Ja
    9. Schemat 9 : Skazanie Na Niepowodzenie
    10. Schemat 10 : Roszczeniowość / Wyolbrzymione Ja
    11. Schemat 11 : Niedostateczna Samokontrola I Samodyscypilna
    12. Schemat 12 : Podporządkowanie Się
    13. Schemat 13 : Samopoświęcenie
    14. Schemat 14 : Poszukiwanie Aprobaty I Uznania
    15. Schemat 15 : Negatywizm / Pesymizm
    16. Schemat 16 : Stłumienie Uczuć
    17. Schemat 17 : Bezwzględne Standardy / Nadmierny Krytycyzm
    18. Schemat 18 : Nastawienie Na Karanie / Bezwzględna Surowość
  4. Jak złamać niebezpieczne schematy z dzieciństwa?
  5. Jak pozbyć się nieadaptacyjnych zachowań i myśli?
  6. Emocje i wczesnodziecięce doświadczenia jako główny temat pracy ze schematami
  7. Jak pracować z nieadaptacyjnymi schematami?

 

TERAPIA SCHEMATU

Lista wczesnych schematów

Terapia schematu to podejście koncentrujące się na leczeniu nawracających problemów oraz zaburzeń osobowości. Jednym z kluczowych dla terapii schematu pojęć są wczesne nieadaptacyjne schematy. To nimi właśnie zajmiemy się w tym tekście. Z poprzednich wpisów możecie dowiedzieć się:

  • czym są i jak powstają wczesne schematy,
  • dlaczego wczesne schematy potrafią kierować naszym życiem powodując, że niektóre sytuacje przeżywamy zbyt silnie.

Czym właściwie jest schemat?

„Schemat w tej teorii rozumiany jest jako wzorzec i motyw składający się z naszych wspomnień, emocji, przekonań oraz doznań cielesnych” – odpowiada Urszula Makara, psycholog wykorzystujący Terapię Schematów w codziennej praktyce.

Zazwyczaj schematy – zwane także pułapkami życiowymi – wykształcają się w dzieciństwie lub okresie wczesnego dojrzewania i rozwijają się przez całe życie. W momencie, w którym się pojawiają, są one adaptacyjne – nie pojawiają się bez powodu, ale spełniają konkretne role.

W toku życia większość wczesnodziecięcych schematów staje się jednak nieadaptacyjna. Schemat uznaje się za patologiczny, gdy wiąże się z patologicznymi doświadczeniami emocjonalnymi lub/oraz pogorszeniem funkcjonowania w sferze społecznej.

Gdy taki schemat się uruchamia, niesie ze sobą dużo emocji o zabarwieniu negatywnym, takich jak: lęk, smutek, poczucie samotności. Na chwilę obecną wyróżniono 18 schematów podzielonych na konkretne obszary odnoszących się do niezaspokojonych w dzieciństwie potrzeb: bezpieczeństwa, troski, miłości, zabawy, spontaniczności, możliwości wyrażania emocji czy stawiania realistycznych granic.

Wczesne nieadaptacyjne schematy definiuje się jako:

  • trwałe, powtarzające się wzorce,
  • obejmujące wspomnienia, emocje, reakcje ciała i treści poznawcze,
  • dotyczące siebie i relacji z innymi,
  • powstałe w okresie dzieciństwa bądź adolescencji i rozwijane przez całe życie,
  • i w znacznym stopniu dysfunkcyjne.

Twórcy terapii schematu zidentyfikowali osiemnaście takich schematów. Poniżej znajdziecie ich listę z krótką charakterystyką każdego z nich.

Lista wczesnych nieadaptacyjnych schematów

  1. Schemat 1 : Porzucenie / Niestabilność Więzi

    Przekonanie mówiące o tym, że bliskie relacje zawsze są skazane na niepowodzenie. Osoba funkcjonujące w tym schemacie uważa, że bliskie osoby nigdy nie są wstanie okazać jej wsparcia emocjonalnego, ponieważ i tak odejdą. Uważa, że nie można na nikim polegać, ponieważ otaczający ją ludzie są nieprzewidywalni i istnieje bardzo duża szansa, że w końcu się nią znudzą, a dalej porzucą.

    To błędne zakorzenione przeświadczenie bierze się często z tego, że w dzieciństwie takie osoby często zostawały same – mogły liczyć tylko na siebie, a rodzice się nimi nie interesowali.

  2. Schemat 2 : Nieufność / Skrzywdzenie

    Kolejne błędne przekonanie mówiące o tym, że inne osoby zawsze będą ranić, nadużywać, upokarzać, zdradzać, okłamywać, manipulować, czy wykorzystywać. Zwykle wiąże się to z przeświadczeniem, iż krzywda jest celowa.

    Ten schemat myślowy często ma swoje korzenie w nierównym traktowaniu dzieci przez rodziców, jak również znieważaniu i poniżaniu dziecka przez opiekunów.

  3. Schemat 3 : Deprywacja Emocjonalna

    Przeświadczenie wciąż podkreślające, że potrzeby emocjonalne jednostki są mało ważne, bądź całkowicie bez znaczenia, bo i tak nie zostaną zaspokojone. Osoba żyjąca tym schematem wierzy, że nigdy nie uzyska wsparcia od innych. Według Younga do trzech głównych rodzajów emocjonalnego odrzucenia należą: pozbawienie opieki (brak ciepła i bycia obok), pozbawienie empatii (brak zrozumienia, słuchania, zwierzania się oraz dzielenia się swoimi przeżyciami), pozbawienie ochrony (brak siły).

    Zwykle powstaje wskutek zimnego i bez uczuciowego traktowania dziecka przez rodziców.

  4. Schemat 4 : Wadliwość / Wstyd

    Dotyczy nadwrażliwości na krytykę – oznacza bezustannego podświadomego doszukiwania się głębszego znaczenia opinii innych osób (które zawsze muszą być wrogie). Jednostka trwająca w tym schemacie będzie wciąż krążyć wokół swoich wad, a nawet ich się doszukiwać. Ma poczucie, że jest niepełnowartościowa, zła, gorsza…

    Zwykle bierze się to z sytuacji, w których dziecko doświadczało silnej krytyki, bądź wyśmiewania ze strony rodziców, rówieśników, czy innych ważnych osób.

  5. Schemat 5 : Izolacja Społeczna / Wyobcowanie

    Jednostka będzie nieustannie sobie powtarzać, że nie pasuje do innych, dlatego lepszym rozwiązaniem według niej będzie gdy się odizoluje. Samotność jest podyktowana niskim poczuciem wartości. Tego typu osoba uważa się od „odmieńca”.

    Zwykle bierze się z doświadczeń dziecka, którego rodzice znacząco podkreślali swoją i jego niższość.

  6. Schemat 6 : Zależność / Niekompetencja

    Błędny pogląd, który narzuca określonej osobie manifestować swoją bezradność i niekompetencje. Przekonanie, które przedstawia ją jako osobę, która nigdy sobie sama nie poradzi – wciąż będzie potrzebować pomocy ze strony innych.

    Schemat jest efektem zachowawczych reakcji rodziców, którzy nie pozwalali dzieciom na samodzielność i niezależność, bądź mieli skłonność do negowania oraz krytykowania wyborów dziecka.

  7. Schemat 7 : Podatność Na Zranienia I Choroby

    To ciągła obawa, która mówi o tym, że jednostkę w każdej chwili może spotkać coś strasznego. Choroba, katastrofa, czy wypadek jest nieunikniony, a ona sama nie może nic zrobić, by temu zapobiec. Według Younga lęk skupia się na co najmniej jednym z wymienionych scenariuszy: katastrofy zdrowotnej (np. zawał serca), katastrofy emocjonalnej (np. doświadczenie „opętania”), katastrofy zewnętrznej (np. wypadku samochodowego, ataku bombowego).

    Zwykle źródłem owego przekonania jest nadopiekuńczość rodziców, którzy przekazują dziecku wizję świata jako niebezpiecznego i nieprzewidywalnego miejsca.

  8. Schemat 8 : Uwikłanie Emocjonalne / Nierozwinięte Ja

    Schemat przedstawiający jednostkę jako osobę ciągle potrzebującą drugiego człowieka. Jednostka tkwiąca w tym schemacie uważa, że nie będzie szczęśliwa bez drugiej osoby, a nawet sobie na to nieświadomie pozwoli.

    Zwykle pojawia się, jako skutek działania rodziców, którzy za bardzo kontrolują swoje dziecko.

  9. Schemat 9 : Skazanie Na Niepowodzenie

    „Porażka jest nieunikniona” to przeświadczenie towarzyszące jednostce zawsze i wszędzie. Uważa się za osobę niekompetentną, dlatego jest wiecznie skazana na niepowodzenie. Często uważa się za głupszą, nieporadną życiowo i całkowicie pozbawioną jakichkolwiek umiejętności.

    Częste źródła tego schematu to krytyczni, wymagający i dający mało wsparcia rodzice.

  10. Schemat 10 : Roszczeniowość / Wyolbrzymione Ja

    Przekonanie o własnej wyjątkowości – jednostka uważa się za kogoś wyjątkowego, lepszego od innych. To poczucie bycia kimś szczególnym – kimś ponad wszystko i wszystkimi. Ma prawo robić co chce, a każdy powinien jej ustępować. Jednostka pragnie dominować nad innimi.

    Jest to schemat, który został zakorzeniony przez rodziców, którzy zanadto byli pobłażliwi dla swojego dziecka.

  11. Schemat 11 : Niedostateczna Samokontrola I Samodyscypilna

    Jednostka uważa, że nigdy nie będzie w stanie dotrzymać terminów, czy umówionych spotkań. Brak samokontroli choć jest czymś naturalnym, w tym przypadku wywołuje silne emocje – doprowadza do niepojętej frustracji.

    Schemat ukształtował się na podstawie niedopilnowania, bądź przesadnego ograniczenia.

  12. Schemat 12 : Podporządkowanie Się

    Jest to przekonanie mówiące o tym, że należy zawsze podporządkować się innym osobom. Jakikolwiek sprzeciw spowoduje negatywne konsekwencje. Young wyróżnia dwie główne formy podporządkowania się: podporządkowanie potrzeb (stłumienie własnych pragnień) oraz podporządkowanie emocji (stłumienie emocji).

    To ukryty przekaz, który mówi o tym, że rodzice stosowali wobec swojego dziecka karne sankcje jeśli nie podporządkował się ich zdaniu – brak prawa do własnej opinii.

  13. Schemat 13 : Samopoświęcenie

    Rezygnacja z własnych potrzeb na rzecz drugiej osoby. Jednostka dobrowolnie, nawet własnym kosztem zaspakaja potrzeby innych osób. Inni zawsze będą ważniejsi…

    Ten typ powstał w wyniku tego, że wciąż dziecko musiało spełniać potrzeby swoich rodziców.

  14. Schemat 14 : Poszukiwanie Aprobaty I Uznania

    Przeświadczenie, które kieruje jednostkę, by robiła wszystko w ten sposób, aby zyskać uznanie innych osób, nawet kosztem swoich potrzeb. Uznanie i aprobata jest najważniejsza. Dokonując wyboru zawsze będzie się kierować tym, jak zostanie odebrana. Jej poczucie własnej wartości jest silnie uzależnione od opinii innych osób.

    Zwykle rozwija się u dzieci, których rodzice narzucają własne zdanie na temat tego, co jest właściwe i pożądane.

  15. Schemat 15 : Negatywizm / Pesymizm

    Ciągłe skupianie się na negatywnych aspektach życia – na bólu i cierpieniu. Jest to typowe czarnowidztwo. Jednostka wyolbrzymia potencjalne negatywne scenariusze, często charakteryzują ją ciągłe, chroniczne zamartwianie się, czujność, narzekanie i niezdecydowanie.

    W tym wypadku rodzic przedstawia dziecku świat w czarnych barwach – dziecko nie zna pozytywnych stron życia.

  16. Schemat 16 : Stłumienie Uczuć

    Jest to notoryczne tłumienie spontanicznych zachowań, czy uczuć w celu uniknięcia dezaprobaty. Najczęstsze obszary zahamowań wyszczególnione przez Younga to: tłumienie gniewu i złości, tłumienie pozytywnych impulsów (np. radości), trudności w przyznawaniu się do podatności na zranienia lub w swobodnym wyrażaniu uczuć, potrzeb jednostki), nadmierny nacisk na racjonalność przy jednoczesnym lekceważeniu emocji.

    Wynikiem tego schematu są rodzice, którzy nie dopuszczali do tego, by dziecko reagowało emocjonalnie w danej sytuacji – preferowali obraz osoby twardej bez uczuć.

  17. Schemat 17 : Bezwzględne Standardy / Nadmierny Krytycyzm

    Przekonanie, że należy dążyć do coraz to wyższych standardów – żadne z dotychczasowych zadań nie jest wystarczające perfekcyjne. Cel pracy musi być doskonały inaczej jednostka nie uniknie złych emocji ze strony innych osób. Young uważa, że nadmierne wymagania najczęściej przyjmują formę: perfekcjonizmu, sztywnych i niezmienny reguł, zabsorbowania czasem i wydajnością.

    Ten typ schematu powstał na skutek wygórowanych oczekiwań rodziców wobec swojego dziecka – dziecko wciąż musiało ulepszać swoje działania.

  18. Schemat 18 : Nastawienie Na Karanie / Bezwzględna Surowość

    Przeświadczenie, że każdy z nas powinien zostać surowo ukarany za swój błąd – przewinienie. Nie należy być wyrozumiałym i tolerancyjnym – kara się należy i tego trzeba przestrzegać. Nie ma wytłumaczenia – każdy powinien ponieść konsekwencje swojego wykroczenia. Ze schematem tym wiąże się skłonność do popadania w gniew, bycia nietolerancyjnym, karzącym i niecierpliwym wobec ludzie (również siebie), którzy nie spełniają wysokich oczekiwań.

    Zwykle bierze się z doświadczania przez dziecko surowości ze strony rodziców i doświadczania braku wyrozumiałości oraz współczucia.

    Doszliśmy do ostatniego punktu schematu – należy pamiętać, że choć niektóre utarte kody są do siebie zbliżone, to mogą mieć różne źródła. Niekiedy wymienione schematy łączą się, co daje całkowity inny obraz błędnych kodów. Należy głęboko przemyśleć swoje nietypowe zachowanie – spojrzeć na siebie z odpowiednim dystansem i skupić się na tym, co jest dla Ciebie destrukcyjne.

    Poznanie problemu, a co za tym idzie jego źródła, dają szansę na zbudowanie nowych wzorów postępowania. Wszystko nie jest tak oczywiste, jak mogłoby się wydawać, dlatego też warto zapytać się siebie, co wewnętrzny niepokój sugeruje? Czy pragnie zmiany, czy pragnie innego wewnętrznego życia….

Jak złamać niebezpieczne schematy z dzieciństwa?

Dzieciństwo to nie tylko piękne chwile wypełnione zabawą i chwilami beztroski. Dzieciństwo to przede wszystkim najważniejsza część naszego życia, która wpływa na to, co teraz czujemy i jak patrzymy na świat. Jak się zachowujemy, jakimi wartościami się kierujemy. Wszystko, co wstępuje we wczesnych latach życia ma ogromny wpływ na to, co dzieje się z nami w teraźniejszości. Dla wielu stara fotografia z przebłyskami pewnych wspomnień – dla innych utarty schemat, który wodzi za nos.

Jak pozbyć się nieadaptacyjnych zachowań i myśli?

Terapia Schematów jest rodzajem innowacyjnego podejścia terapeutycznego wywodzącego się pierwotnie z nurtu poznawczo – behawioralnego, które integruje w swoich założeniach to podejście z psychodynamicznym oraz elementami terapii Gestalt. Jest jedną z trzecio falowych terapii CBT. Za ojca Terapii Schematów uznaje się Jeffrey’a E. Younga. Szczególnie dobrze odpowiada ona pacjentom z głęboko zakorzenionymi trudnościami, m.in. zaburzeniami osobowości.

Emocje i wczesnodziecięce doświadczenia jako główny temat pracy ze schematami

Poza aspektami typowymi dla nurtu poznawczo – behawioralnego, priorytet w Terapii Schematów stanowią emocje oraz praca na wczesnodziecięcych doświadczeniach skupiająca się na odnajdywaniu pierwotnych źródeł konkretnych zachowań i trudności.

Kluczową rolę w Terapii Schematów odgrywa także więź terapeutyczna rozumiana jako relacja powtórnego ograniczonego rodzicielstwa. Oznacza to, że w tej relacji terapeuta przyjmuje rolę rodzica – okazuje troskę, udziela wsparcia, spełnia potrzeby klienta przy jednoczesnym nieprzekraczaniu jego granic.

Jak pracować z nieadaptacyjnymi schematami?

Zazwyczaj klienci stosują jedną z trzech strategii radzenia sobie z nieadaptacyjnymi schematami:

  • podporządkowanie,
  • unikanie,
  • kompensacja

Jaki zatem jest klucz do tego? W terapii długofalowej chodzi przede wszystkim o przekształcanie strategii radzenia sobie na bardziej adaptacyjne. 

Aby móc to zrobić, należy najpierw znaleźć i nazwać schematy, z których się korzysta; dostrzec, w jakich konkretnie sytuacjach się one pojawiają. Praca terapeutyczna w tym zakresie opiera się głównie na wyodrębnianiu argumentów przeczących nieadaptacyjnym schematom.