Nieadaptacyjne schematy myślowe Junga
Schematy z grupy „niestabilność i rozłączenie”
Deprywacja emocjonalna
Porzucenie
Nieufność/nadużycie
Poczucie wstydu/defektu
Schematy z grupy „uszkodzenie granic”
Roszczeniowość
Niedostateczna samokontrola i samodyscyplina
Unikanie wysiłku, odpowiedzialności, konfrontacji
Schematy z grupy „nieufność i zahamowanie”
Negatywizm/pesymizm
Tłumienie emocji
Wysokie standardy/bezlitosne normy
Nastawienie na karanie
Schematy z grupy „skoncentrowanie na innych”
Samo-poświęcenie
Poszukiwanie aprobaty
Podporządkowanie
Schematy z grupy: „uszkodzenie autonomii i niezależności”
Podatność na zranienie i/lub chorobę
Zależność
Porażka
Usidlenie/uwikłanie
Nieadaptacyjne schematy myślowe Junga
Krótka charakterystyka 18 nieadaptacyjnych schematów wyszczególnionych przez Younga, z podziałem na grupy, do jakich przynależą:
Schematy z grupy „niestabilność i rozłączenie” – charakteryzują się niespełnioną potrzebą bliskości, bezpieczeństwa, empatii. Środowisko wychowania mogło być chłodne emocjonalnie, impulsywne, wybuchowe, nieprzewidywalne, dokonujące nadużyć, dziecko mogło być odrzucane, dystansowane lub pochodzić z rozbitej rodziny.
- Deprywacja emocjonalna – przekonanie, iż inni nie zadbają o potrzeby emocjonalne takie jak troska (uczucie, ciepło, uwaga, kontakt), ochrona (wsparcie), empatia, zrozumienie.
- Porzucenie – przekonanie i lęk, że zostanie się porzuconym, a ważne osoby są obecne chwilowo lub nie będą w stanie zapewnić wsparcia, poczucia bezpieczeństwa. Izolacja społeczna – przekonanie o byciu odmiennym, mniej wartościowym, rodzące poczucie izolacji, odcinanie się od innych.
- Nieufność/nadużycie – przekonanie, że zostanie się zranionym, upokorzonym, zmanipulowanym, oszukanym, brak zaufania, podejrzliwość.
- Poczucie wstydu/defektu – przekonanie o byciu złym, gorszym, lęk (i przypuszczenie), że zostanie się odrzuconym, gdy inni odkryją owe defekty (wewnętrzne/zewnętrzne). Wstyd, samokrytyka, porównywanie się z innymi, wycofanie, nadwrażliwość na krytykę.
Schematy z grupy „uszkodzenie granic” – charakteryzują się brakiem odpowiedzialności (wobec innych lub wobec własnych celów, obowiązków), wewnętrznych granic, poszanowania cudzych praw. Typowe środowisko wychowania charakteryzuje się brakiem nadzoru, wymagań, niewyciąganiem konsekwencji z działań, może być nadmiernie pobłażliwe lub prezentować poczucie wyższości nad innymi. Często brakuje roli przewodnika, prób ukierunkowania dziecka.
- Roszczeniowość – przeświadczenie o byciu lepszym, zasługującym na większe przywileje, skupienie na dobru własnym, niezależnie od praw czy uczuć innych, lekceważąc ich potrzeby. Często towarzyszy temu narzucanie swoich poglądów, brak akceptacji odmienności, dążenie do dominacji, kontroli.
- Niedostateczna samokontrola i samodyscyplina – brak kontroli emocji, impulsów, częsta niecierpliwość i frustracja przy realizacji celów (zwłaszcza długoterminowych, nieprzynoszących szybkich, wyraźnych efektów).
- Możliwą formą jest też unikanie podejmowania wysiłku, odpowiedzialności, konfrontacji, uciekając w ten sposób od możliwego dyskomfortu, frustracji.
Schematy z grupy „nieufność i zahamowanie” – obowiązki, zasady dominują nad przyjemnościami, tłumienie spontaniczności, trzymanie się sztywnych wymagań, norm, oczekiwań, często odbijających się na zdrowiu, relacjach, niemożności zrelaksowania się, odczuwania radości. Typowe środowisko: surowe, wymagające i/lub karzące.
- Negatywizm/pesymizm – selektywność percepcji, która przewiduje i skupia się na negatywnych, pesymistycznych aspektach, umniejszając/lekceważąc aspekty pozytywne.
- Tłumienie emocji – trudność w wyrażaniu uczuć, wrażliwości, potrzeb, tłumienie gniewu, „blokowanie” pozytywnych impulsów.
- Wysokie standardy/bezlitosne normy – bardzo wysokie, często niemożliwe do spełnienia wymagania (własne/innych) względem siebie, perfekcjonizm, prowadzące do hiperkrytycyzmu, rozczarowania. Słowa-klucze w przekonaniach to „muszę”, „powinienem”.
- Nastawienie na karanie – przekonanie, że każdy powinien być karany za popełnione błędy, tendencja do braku empatii, tolerancji, wyrozumiałości, trudność w wybaczaniu (innym, sobie) błędów, możliwa wrogość, gdy standardy są niespełnione.
Schematy z grupy „skoncentrowanie na innych”– skupienie na innych, zaniedbywanie własnych potrzeb. W typowym środowisku doświadczona warunkowa akceptacja, potrzeby rodziców/opiekunów traktowane jako ważniejsze niż potrzeby i uczucia dziecka.
- Samo-poświęcenie – stawianie cudzych potrzeb nad własne, kosztem siebie np. z lęku przed utratą bliskiej osoby. Może rodzić żal do innych, poczucie niesprawiedliwości, bycia zaniedbanym przez innych.
- Poszukiwanie aprobaty – nadmierne dążenie do akceptacji, poparcia, uwagi czy podziwu innych. Duża podatność samooceny na wpływ ocen, reakcji otoczenia.
- Podporządkowanie – uległość, dostosowywanie się do cudzych opinii, oczekiwań, preferencji, potrzeb w celu uniknięcia odrzucenia i złości. Mogą temu towarzyszyć objawy psychosomatyczne i narastający gniew.
Schematy z grupy: „uszkodzenie autonomii i niezależności” – brak wiary w możliwość zachowania autonomii, odrębności, poczucie, że nie jest się w stanie samodzielnie i dobrze funkcjonować. Środowisko wychowania mogło obniżać pewność siebie, negować lub kwestionować opinie i uczucia dziecka, możliwa nadopiekuńczość, brak zachęcania do pozarodzinnych aktywności.
- Podatność na zranienie i/lub chorobę – stały, duży lęk przed katastrofą medyczną (choroba, śmierć), emocjonalną lub zewnętrzną (np. wypadek, bankructwo).
- Zależność – poczucie niekompetencji do podołania w pojedynkę trudom codziennych obowiązków, wyzwań, odczuwanie dużej potrzeby wsparcia innych w wyznaczaniu i realizacji celów, podejmowaniu ważnych decyzji, często prowadzące do okazywania bezradności w celu uzyskania pomocy.
- Porażka – przekonanie o byciu skazanym na porażkę, niekompetentnym, niezdolnym do osiągnięcia sukcesu, silna samokrytyka, możliwe zachowania unikające, rezygnacyjne, w zgodzie z przeświadczeniem, że „i tak mi się nie uda”.
- Usidlenie/uwikłanie – niedorozwinięte „ja”, zachwiane poczucie odrębnej tożsamości, zaniedbywanie własnego, osobistego rozwoju, będąc przesadnie zaangażowanym w relacje z inną osobą/osobami, mając poczucie „zlewania się” z nimi, przekonanie o potrzebie obecności i wsparcia innych do przetrwania. Często towarzyszy mu uczucie pustki i braku celów wyznaczających kierunek w życiu.
Każdy schemat, niezależnie od rodzaju występującego rysu lub zaburzenia osobowości czy też jego braku, ma znaczący, szkodliwy wpływ na funkcjonowanie, dlatego też warto popracować nad nimi w toku terapii, aby przejąć nad nimi kontrolę, osiągając tym samym większą satysfakcję z życia, relacji interpersonalnych i lepszy obraz siebie.